Tijdens de jaarlijkse kerstgroet 2014 heeft paus Franciscus hard uitgehaald naar de curie, het bestuursapparaat van de Rooms-Katholieke Kerk. Franciscus noemde vijftien zonden op van de geestelijken. Verder zei hij dat sommige geestelijken lijden aan een spirituele vorm van de ziekte van Alzheimer, waardoor zij niet meer weten wie ze zijn en wat hun missie is. Hij gebruikte in zijn toespraak woorden als ‘mentale verstening’ en ‘existentiële schizofrenie’. Leden van de curie voelen zich volgens de paus onsterfelijk en onvervangbaar. ‘Maar een curie die niet kritisch naar zich zelf kijkt, en niet wil verbeteren, is ziek’, zei hij. Je moet het maar durven om als hoogste baas je vuile was buiten te hangen!
Machtspelletjes
Dat er machtsspelletjes worden gespeeld in de Vaticaanse paleizen is al sinds mensenheugenis een publiek geheim. Iedereen kon er een paar jaar geleden van genieten, toen de butler van paus Benedictus XVI stapels documenten doorspeelde aan een Italiaanse journalist. Corporate silence onder het hard werkende personeel werd eindelijk doorbroken. Macht verzamelen, weigeren samen te werken of grote geldsommen meesturen met de kerstgroeten om gunsten te winnen, het bleek allemaal heel gewoon in Vaticaanstad. De tachtiger Benedictus XVI liet de problemen bij het kerkbestuur in kaart brengen door drie kardinalen, maar kondigde zijn eigen aftreden aan, voordat hij ingrijpende maatregelen kon doorvoeren. Het onderzoeksdocument ging naar paus Franciscus. Die heeft vervolgens een achtkoppige commissie samengesteld om hem te helpen bij het hervormen van de curie.
Geen woorden maar daden
Toen Franciscus begon als nieuwe kerkleider, werd hij vooral als communicator bejubeld. Ook de niet gelovigen wist hij direct te raken door zijn soms kinderlijke impulsiviteit, eenvoudige stijl en onbevangen en heldere manier van communiceren. Vol lof was men over zijn positieve en vrolijke instelling, gecombineerd met een oprechte betrokkenheid en sociale omgang met mensen. Critici verweten hem mooie woorden te spreken, maar geen daden te laten zien. Welnu, hij zou best eens voor een grote verrassing kunnen zorgen. Over het sexueel misbruik waarmee de kerk werd geconfronteerd was hij zo helder als kristal: dit wordt absoluut niet getolereerd. Toen hij zijn eerste kardinalen benoemde, waarschuwde hij dat ze geen lid waren geworden van een koninklijk hof. Hij ontsloeg zonder pardon een Duitse bisschop die 31 miljoen euro uitgaf aan de verbouwing van zijn ambtswoning, en een felle tegenstander van zijn hervormingsagenda liet hij overplaatsen naar een onbeduidende functie. Inmiddels is bij veel bureaucraten in Vaticaanstad doorgedrongen dat Franciscus niet zal rusten tot in alle denkbare hoeken van het bestuursorgaan de bezem erdoor is gegaan.
Andere werkelijkheid
„De pauselijke lijst van ziektes laat eigenlijk zien hoe hard hervormingen nodig zijn binnen het Vaticaan”, schreef Vaticaankenner Joshua McElwee van de National Catholic Reporter. ‘De lijst is even lang als kleurrijk en openhartig, en zij toont een instelling die vol roddel en achterbaksheid zit en het contact mist met de werkelijkheid waarin de meeste katholieken in de wereld leven.’ Wanneer je de aansluiting op de realiteit uit het oog verliest, dan is een van de gevolgen dat het vertrouwen afneemt. Medio 2014 publiceerde het Sociaal Cultureel Planbureau een onderzoek getiteld ‘Geloven binnen en buiten verband’waaruit blijkt dat het vertrouwen van Nederlanders in de kerk in de laatste 20 jaar nog niet zo laag is geweest als nu. Ook het aantal kerkleden is sinds 1970 gehalveerd.
Van het pad af
De katholieke kerk is dus al enige tijd van het pad af geraakt en Franciscus wacht de ultieme uitdaging om het juiste pad weer terug te vinden. Volgens hem hoort daarbij de oorspronkelijke kernboodschap: ‘Heb zowel god als je naaste lief’. En dus niet allerlei dogmatische of moraaltheologische standpunten. De regels en de processen die rondom de huidige organisatie zijn ontstaan, de hiërarchie, inclusief de machtsverhoudingen en het gedrag dat zich daarbij heeft gevormd, behoeven een ingrijpende verandering. Men zal uit de ivoren kerktoren moeten komen. In plaats van preken, moet er eerst goed worden geluisterd en op basis van de verkregen input zal men zelfreflectie moeten toepassen en tot daden moeten overgaan Of je nu katholiek bent of niet (zoals Jan & Nico), het is bewonderenswaardig dat Franciscus de tekortkomingen vertelt en niet onder het pauselijk tapijt veegt. Daar kunnen veel organisaties een voorbeeld aan nemen.
DURF-communicatie
De aanpak van Franciscus is geheel in lijn met onze opvattingen over communicatie. Binnenkort publiceren we daarover een nieuwe methode: DURF-communicatie. Zich bezighouden met de kerntaak van de organisatie; luisteren naar de buitenwereld; het gedrag veranderen; over de goede zaken berichten; maar ook de zaken vertellen die het schaamrood op de kaken bezorgen, zijn onderwerpen die ruim aan bod komen in de DURF-methode. Niet alleen omdat ze ons uit het hart gegrepen zijn, maar ook omdat het dé manier is om het vertrouwen in een organisatie te vergroten.
