We hebben het over 2015 waarin iedereen praat over de economische crisis, maar er is in onze maatschappij iets veel zorgwekkenders aan de hand. We zitten in een vertrouwenscrisis, we geloven elkaar niet meer. De economische crisis heeft er wel mee te maken. De bezuinigingen treffen vooral de mensen die weinig inkomen hebben en die geen enkele schuld aan de economische ellende hebben. De veroorzakers van de crisis hebben er zelf weinig last van. Hooguit verdienen die nu een ton minder per jaar. Kennelijk heeft deze onvrede een hoogtepunt bereikt en steken de burgers hun mening niet meer onder digitale stoelen of banken.
Trust-barometer
Uit de Trust-barometer van Edelman, die jaarlijks in 26 landen onderzoek doet naar vertrouwen, blijkt dat in Nederland het vertrouwen in bestuurders het laagst is. Als je kijkt naar de resultaten van de afgelopen vijf jaar, dan zie je ook in ons land nog steeds een dalende lijn. De Nederlandse banken scoren nog slechter dan banken uit Zuid-Europese landen. Laatst kreeg dat vertrouwen weer een knauw door de salarisverhoging bij de ABN-AMRO. Zalm probeerde het woord zakkenvullen te verhullen met behulp van het werkwoord compenseren. Een moedige poging tot framing, maar ook dit instrument, dat veel comprofs maar al te graag inzetten en waarmee de werkelijkheid vaak wordt verdraaid naar eigen belang, wordt steeds minder effectief. Hoewel het ons niet zou verbazen als het woord compenseren het meest gescandeerde woord wordt van 2015.
Behalve de banken kunnen ook de (semi)publieke organisaties er wat van. Door onbehoorlijk bestuur, schaalvergroting gevoed door marktdenken en een scheefgegroeide structuur vlogen de afgelopen jaren steeds meer organisaties uit de bocht. Wanneer je de studentendemonstraties bij de UvA een beetje hebt gevolgd, dan begrijp je dat het rendementsdenken ervoor heeft gezorgd dat organisaties zoals de UvA uiteindelijk afdwalen van hun kerntaken. Van universiteit naar vastgoedbedrijf, dat is een opmerkelijke transformatie. En de universiteit is echt niet de enige.
Verstoppen, ontkennen, liegen en aanvallen
Wanneer er ergens een crisis uitbreekt zie je dat er vaak onbeholpen wordt gecommuniceerd. Het is een terugkerend mechanisme dat je vrijwel overal ziet en dat kun je omschrijven als Verstoppen, Ontkennen, Liegen en Aanvallen. Organisaties verstoppen zich of ontkennen dat er wat aan de hand is, ze liegen soms ronduit en trekken ten aanval tegen de klokkenluider. Juist wanneer er sprake is van een crisis, en men een vergrootglas op je legt terwijl de verontwaardiging van een grote groep mensen met de minuut toeneemt, is de manier waarop je je gedraagt in zo’n kwestie essentieel om het uiteindelijk op te lossen en het vertrouwen te behouden. Dat bereik je door je niet defensief op te stellen, door helder en eerlijk uit te leggen hoe het zit, en door het tonen van zelfreflectie. Bij het merendeel van de organisaties die in de problemen komen, ontstaat echter een patroon dat daar vrijwel haaks op staat.
Schuld van comprofs?
De vraag is of wij als comprofs mede schuldig zijn aan de vertrouwenscrisis. Wordt het niet eens tijd om kritisch naar ons zelf te kijken? En ons af te vragen of we niet teveel ons best hebben gedaan om zaken mooier te maken dan ze in werkelijkheid zijn, de realiteit te verdraaien en kwesties recht te praten die krom zijn. Zijn we ons vak aan het verloochenen, omdat we ons niet of nauwelijks beroepen op basisprincipes en richtlijnen? Kennelijk worden we door anderen toch vaak gezien als de dames en heren die vooral besluiten moeten ‘verkopen’. En als er zaken niet de gewenste kant dreigen op te gaan, dan ligt dat vervolgens niet aan het genomen besluit, maar aan de communicatie daarover. Als comprofs vinden dat een besluit niet deugt, dan moeten ze dit aankaarten bij de directie en duidelijk maken dat zo’n besluit nooit als een wel deugend besluit kan worden gepresenteerd.
Als comprof ben je verantwoordelijk voor de communicatie van de organisatie, maar daarmee ook voor het gedrag, waaronder de ethiek, van de organisatie. Daar moet je uiterst voorzichtig en fatsoenlijk mee omgaan. Jan en Nico verbazen zich erover dat er in opleidingen weinig aandacht wordt besteed aan ethiek. En dat studenten communicatie die afstuderen niet eerst een eed moeten afleggen waarin ze beloven een aantal basisprincipes te zullen blijven volgen (zolang men leeft ). Zowel in goede als slechte tijden.
Analyse
Anno 2015 leven we in een glazen kooi. Dat betekent voor het communicatievak dat ze vooral nu haar meerwaarde kan bewijzen. Bijvoorbeeld op de vlakken van eerlijkheid, begrijpelijk uitleggen waarom je wat doet en hoe, er voor zorgen dat datgene wat men zegt ook daadwerkelijk ten uitvoer wordt gebracht en bijdragen aan zelfreflectie. Als je dat namelijk niet doet, overleef je als organisatie gewoonweg niet meer. De taak van de comprof ligt dus niet alleen (meer) op het vlak van strategische, tactische en operationele communicatie, maar veel meer op het gebied van de analyse van de organisatie, strategische en praktische adviezen op organisatiegebied en misschien wel het allerbelangrijkste: het afleggen van verantwoording aan de buitenwereld.
Meesterpreek
Zoals Hester van Buren, bestuurder van de Amsterdamse woningcorporatie Rochdale die in de grootste vertrouwenscrisis van de jaren 2000 terecht kwam, tijdens haar meesterpreek uitsprak: ‘We leven inmiddels in een glazen kooi, alles komt uiteindelijk uit. Een boodschap zenden gaat niet meer op. We overleven alleen wanneer we voldoende bereid zijn te luisteren en wanneer we ons kunnen legitimeren. Dat wil zeggen uitleggen wat we doen en waarom. Als klanten of burgers ons niet zien zitten, en ze hebben daar goede argumenten voor, worden we veroordeeld. Wanneer we niet op een goede en correcte manier handelen, of wanneer we in ons gedrag iets anders laten zien dan we vertellen, dan leidt dat tot ontevredenheid, verwarring, onbegrip en gebrek aan vertrouwen. En wanneer je het vertrouwen verliest, word je ongeloofwaardig.’
Spiegel kijken
In Indonesïe moet je, wanneer je als getuige voor de rechter verschijnt, de eed afleggen voor een spiegel. Tijdens het uitspreken van de tekst is het de bedoeling dat je jezelf goed aankijkt, dat legt een extra druk op je geweten. Misschien een idee voor comprofs om een spiegel te kopen en een eed af te leggen. We dagen jullie uit om op deze blog te reageren: Vind je zo’n eed een goed idee? En zo ja, hoe zou de tekst van de eed moeten luiden?
